PRAWIDŁOWA WYMOWA DZIECKA

 

 

         Rodzice w wieku przedszkolnym często zastanawiają się, czy ich dziecko mówi poprawnie, czy też rozwój mowy jest opóźniony lub zaburzony. Zadanie intensywnego przygotowania dziecka do szkoły polega między innymi na roztaczaniu troskliwej opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy, tak aby była ona już dojrzała, gdy dziecko wstąpi w progi szkoły.

           

                        Mowa jest głównym środkiem porozumiewania się między ludźmi, a prawidłowy jej rozwój stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka.
Jeśli proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, dziecko prawidłowo myśli, rozwija swoje słownictwo, rozwija myślenie abstrakcyjne, prawidłowo stosuje zasady gramatyczne.

W rozwoju mowy ogromną rolę spełnia środowisko w jakim się dziecko wychowuje i przebywa. Codzienny kontakt z rodziną, szkołą i rówieśnikami dostarcza nowych doświadczeń dla dziecka i pozwala nabywać nowych umiejętności słownych i językowych.

            Zanim dziecko nauczy się mówić musi przejść wiele etapów. Mówienie rozwija się i przebiega według tych samych prawideł. następujące okresy:

1) okres melodii,

2) okres wyrazu,

3) okres zdania,

4) okres swoistej mowy dziecięcej.

OKRES MELODII ( 0-1 roku życia)

            Natychmiast po urodzeniu dziecko wydaje krzyk, który spowodowany jest pierwszym oddechem. Krzykiem i płaczem niemowlę reaguje na przykre dla niego wrażenia zimna, głodu, bólu. Po pewnym czasie krzykiem komunikuje swoje niezadowolenie. Później zaczyna kojarzyć, że ile razy krzyczy, to zawsze zjawia się matka. Jest to pierwsze porozumiewanie.

Krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego: wdech - krótki, wydech - długi, powolny. W krzyku niemowlęcia występują elementy nieartykułowane, zbliżone nieco do samogłosek: a, o, u.

            W 2-3 miesiącu życia niemowlę zaczyna głużyć, to znaczy wytwarzać przypadkowe dźwięki gardłowe, tylko językowe. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużenie występuje również u dzieci głuchych.

            Około 5-6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Jest to zamierzone powstawanie dźwięków wydawanych przez dziecko zasłyszanych
z otoczenia, dziecko bawi się nimi. Niemowlę wymawia większość samogłosek
i spółgłosek. Sylaby wypowiadane mechanicznie nie mają znaczenia, pełnią rolę
w podtrzymywaniu kontaktu z otoczeniem.

            W 7-8 miesiącu życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Wyraźnie artykułuje sylaby, chociaż jednorodne, tworzy wyrazy o konkretnym znaczeniu: ma-ma, ba-ba, ta-ta. Poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć je z nazwą, chwyta melodię, rytm mowy.

            W czwartym kwartale pierwszego roku życia pojawia się u dziecka rozumienie, które wyprzedza mowę dziecka. Dziecko identyfikuje kilka wyrazów, kojarzy je z przedmiotami. Z końcem 1 roku życia dziecko rozumie już dużo z tego, co do niego dorośli mówią, co czynią, o co się pytają i czego od niego żądają.

W tym okresie powinno zaniepokoić :

 Jeżeli 5 miesięczny maluch nie wydaje innych dźwięków poza płaczem

Jeśli roczny maluch nie próbuje mówić, porozumiewa się gestami.

Jeśli roczne dziecko nie reaguje na proste polecenia. Idź do taty, podaj misia itp.

Jeśli roczne dziecko nie poznaje nowych słów, a jego rozwój mowy się zatrzymał.

Jeśli roczny maluch nie reaguje na głos lub zróżnicowane pod względem głośności dźwięki a dodatkowo bardzo głośno mówi. Być może dziecko ma problemy ze słuchem.

OKRES WYRAZU (1-2 rok życia)

            Wielki postęp w rozwoju mowy przypada na ten okres. Wynika to przede wszystkim z poszerzania kręgu doświadczeń. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek oprócz nosowych: ę, ą. Ze spółgłosek wymawia: p, b, t, m, d, k, ś, ć. Pozostałe najczęściej zastępuje innymi, które są dla niego łatwiejsze w wymowie.

Charakterystyczne jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. Wymawiane wyrazy są już kojarzone z konkretnymi przedmiotami lub osobą. Pojawiają się formy dwuwyrazowe, które są przygotowaniem do formułowania pełnych zdań.

            Pod koniec 2 roku życia dziecko usiłuje nazywać swoje doznania. Większość używanych wyrazów to rzeczowniki w mianowniku, będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.

W tym okresie powinno zaniepokoić :

Jeśli dwulatek nie różnicuje słuchowo niektórych głosek - b - p, d - t, i innych. Jeśli pokażesz dwa rysunki - bułkę i półkę - dziecko słysząc słowo bułka wskaże na półkę i odwrotnie. Być może słuch fonematyczny dziecka jest zaburzony.

Jeśli dwulatek mówiąc, ślini się, wykonuje dziwne ruchy językiem.

Jeśli dwulatek mówi przez nos i masz wrażenie, że jego nosek jest zatkany, a głos stłumiony.

Jeśli dwulatek wysuwa język między zęby podczas wymawiania niektórych głosek.

OKRES ZDANIA (2-3 rok życia)

            Mowa ulega dalszemu rozwojowi i doskonaleniu. Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców. Buduje pierwsze dwuwyrazowe zdana wyłącznie twierdzące. Później pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy używane są najczęściej rzeczowniki i czasowniki. Później używają przymiotników
i spójników. Mowa dzieci między 2 a 3 rokiem życia jest zrozumiała dla osób nie tylko z najbliższego otoczenia. Mowa dziecka ciągle się doskonali i staje się coraz bardziej zrozumiała dla otoczenia.

W okresie zdania dziecko powinno wypowiadać już następujące głoski:

¨    wargowe: p, b, m, pi, bi, mi;

¨    wargowo-zębowe: f, w, fi, wi;

¨    środkowojęzykowe: ś, ź, ć, di, ń, j;

¨    tylnojęzykowe: k, g, ch;

¨    przednio-językowo-zębowe: t, d, n;

¨    przednio-językowo-dziąsłowe: l.

            Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka. Powinno zaniepokoić :

Jeśli w 3 roku życia dziecko nadal nie buduje zdań

Jeśli w 3 roku życia dziecko zastępuje głoski dziwie brzmiącymi, często nieprzyjemnymi dla ucha, dźwiękami.

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ ( 3-7 rok życia)

            Słownik dziecka staje się bogaty i bardziej urozmaicony. Dziecko trzyletnie potrafi porozumiewać się z otoczeniem, jego mowa jest w pewnym stopniu ukształtowana, choć niepozbawiona błędów, jej rozwój nadal trwa.

Artykulacja głosek zbliża się do prawidłowej. Dziecko potrafi już odróżnić szereg syczący: s, z, c, dz od ciszącego: ś, ź, ć, dź.

Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r, wcześniej pomijana lub zastępowana innymi głoskami l lub j. Około 5 roku życia pojawiają się głoski szumiące /sz/, /ż/, /cz/, /dż/.

            Mowa dziecka w tym okresie rzadko jest doskonała. Dziecko często przestawia lub opuszcza sylaby albo głoski, zniekształca całe wyrazy, a także tworzy wiele wyrazów na swój użytek.

Dziecko 6 letnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo, zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i rozwój bywa nieco opóźniony.

W końcu wieku przedszkolnego dziecko ma opanowany język ojczysty w takim stopniu, że stanowi on poprawne narzędzie komunikowania się z otoczeniem.

            Dziecko w tym wieku powinno mówić pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym. Jednak dużo dzieci rozpoczynających naukę szkolną nie posiada wszystkich wymienionych umiejętności językowych.

            Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?

Oto ważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:

1)  Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.

2) Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

3) Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia, a co z tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.

4) Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.

5) Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch.             6) Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą
w okresie kształtowania mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.

7) Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.

 

Na podstawie książki G. Demelowej,, Elementy logopedii" opracowała mgr Renata Petlik