Etapy rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym

Periodyzacja rozwoju mowy według prekursora polskiej logopedii Leona Kaczmarka:

Etap przygotowawczy – (od 3 do 9 miesiąca życia płodowego) wykształcają się zawiązki narządów mowy. Tworzą się organy nadawcze przygotowujące drogi nerwowe i oddechowe oraz organy kontrolujące ośrodek słuchu, wzroku i czucia,

Okres melodii – (od 0 do  1 roku życia)- dziecko powinno poprawnie wymawiać głoski: a, e, m, b, t, d, n, j niekiedy i,

Okres wyrazu – (od 1 do 2 roku życia) – dziecko powinno poprawnie wymawiać głoski: a, o, e, u, i, y, p, b, pi, m, t, d, n, ń, ś, k, ki, j,

Okres zdania – (od 2 do 3 roku życia) – dziecko powinno poprawnie wymawiać głoski: a,o,e,u,i,y,ą,ę,p,b,pi,bi,m,mi,f,w,fi,wi,ś,,ź,ć,dż,ń,ki,gi,ch,t,d,n,l,li,j, sporadycznie: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż,

Okres swoistej mowy dziecka – (od 3 do 7 roku życia) – utrwalają się głoski s, z, c, dz, sz, ż, cz, dz, r.

W etapie przygotowawczym (3 – 9 miesiąc życia płodowego) dopełniają się dwa podstawowe dla kształtowania mowy warunki, tzn. wykształcają się narządy mowy, autor ma na myśli zarówno organy nadawcze, tj. organizujące informacje (obszary myślowe), produkujące substancję (ośrodki i drogi nerwowe, nasada, krtań, płuca) i kontrolujące (słuch, wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i czuciowe), jak  i odbiorcze (słuch, wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe  i wzrokowe, obszary myślowe). Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w swej pamięci, wg G. Clausera, są zjawiska rytmiczne: dzięki zmysłowi równowagi  4 – miesięczny płód odczuwa rytm kolebania w czasie chodu matki, a 7 – miesięczny bicie serca matki- już słuchowo.  Równocześnie  mniej więcej w 4 lub 5 miesiącu życia płodowego, zdaniem niektórych audiologów szwedzkich, płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne, a już z pewnością w ostatnich miesiącach przed urodzeniem. Świadczą o tym  reakcje płodu (przyspieszona akcja serca, ogólny niepokój ruchowy), jak i wcześniaka. Dziecko rejestruje w swej pamięci głos matki jużw życiu płodowym, dlatego nic dziwnego, że głos ten jest mu bardziej bliski niż słyszany znacznie później głos ojca. Już 6 lub najpóźniej 7 - miesięczny płód ssie swój palec i płacze, kiedy go zgubi. Krzyk noworodka tuż po urodzeniu jak i ssanie są kontynuacją umiejętności nabytych wcześniej.

Okres melodii – przypada mniej więcej od 0 do 1 roku życia. Dziecko w okresie melodii posługuje się w komunikacji: a) krzykiem bądź płaczem, b) okrzykami naturalnymi, c) głoskami artykulacyjnymi, którym towarzyszą gesty wskazujące, d) tworami onomatopeicznymi, które dźwiękowo naśladują określone zjawisko. Najczęstszymi w użyciu jest drugi i trzeci środek komunikowania się. Głużenie pojawia się samoistnie, u dziecka zdrowego mniej więcej w 2,3 lub 4 miesiącu życia, początkowo dźwięki w głużeniu są niewyraźne. Z czasem dopiero, po kilkudziesięciu , niekiedy nawet po kilkunastu dniach można w nich wyróżnić samogłoski, potem spółgłoski, wreszcie różnego rodzaju grupy samogłoskowe, spółgłoskowe i głoskowe. Głużą wszystkie dzieci, także głuche od urodzenia. Głużenie stopniowo zanika, u dzieci głuchych w ok. 18 miesiącu życia. W drugiej połowie 1 roku życia obserwujemy u dziecka gaworzenie. Mamy tu doczynienia z zamierzonym, świadomym powtarzaniem dźwięków. W gaworzeniu słyszymy sylaby, z których budujemy wyrazy polskie, wśród  nich przewija się całe mnóstwo głosek obcych nie tylko językowi polskiemu, ale nawet systemowi wyznaniowemu języków indoeuropejskich. W okresie końcowym głużenia i przede wszystkim w gaworzeniu zauważamy poprawną na ogół artykulację. Dziecko umie już poprawnie wymawiać samogłoski a, e niekiedy też  i oraz spółgłoski m, b, n, t, d i spółgłoskę j. Autora interesowały  tylko segmenty (głoski) sygnały tj. znaki  dźwiękowe , które dziecko świadomie kieruje do partnera. Głosek, które występują w  głużeniu czy też w gaworzeniu , nie brał  pod uwagę, gdyż żadne z obu zjawisk nie jest sygnałem i nie pełni funkcji przekazywania informacji.

Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) trwa zazwyczaj od 1 do 2 roku życia, przynosząc znaczny postęp. Dziecko potrafi właściwie użyć wszystkich samogłosek ustnych, a więc  i, y, e, a, o, u. Wymowa ich jest na ogół zgodna ze społecznym zwyczajem, choć zdarza się też odbiegająca, rozszerzona lub zawężona. Samogłosek nosowych brak. Ze spółgłosek poprawnie wymawiane są: p, b, m, t, d, n, ń, ś, k oraz półsamogłoska j. Grupy spółgłoskowe są z reguły upraszczane do jednej spółgłoski, zazwyczaj zwartej.

Okres zdania czyli sygnału dwuklasowego, przypada na 2 – 3  rok życia. U progu przedszkola (wiek ok. 3 lat) dziecko wymawia na ogół zgodnie z tradycją zarówno co do funkcji, jak i postaci fonicznej, wszystkie samogłoski: i, y, e, ę, a, ą, u wszystkie spółgłoski twarde i zmiękczone: p, b, m, wargowo – zębowe twarde i zmiękczone: f, w, środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, tylnojęzykowe zwarte i zmiękczone: t, d  oraz półotwartą: n, z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych: l i wreszcie  półsamogłoski: l oraz j. Sporadycznie pojawiają się przedniojęzykowe: s, z, c, dz , a nawet dziąsłowe: sz, ż, cz, dż.

Okres swoistej mowy dziecka – (swoistych form językowych) trwa od 3 do 7 roku życia. W okresie tym dokładniej w wieku 5 – 6 lat, dziecko zdobywa umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego języka polskiego. Utrwalają się ostatecznie w wieku 3 – 4 lat spółgłoski przedniojęzykowe zębowe: s, z, c, dz,  a  w czasie od 4 do 5 roku ustalają się sporadycznie już wcześniej pojawiające się spółgłoski przedniojęzykowe dziąsłowe szczelinowe: sz, ż oraz zwartoszczelinowe: z, dż. Najpóźniej, bo ok. 6 roku życia roku życia zostaje opanowana spółgłoska przedniojęzykowa dziąsłowa r – najtrudniejsza w artykulacji.

Opracowała:

mgr Klaudia Romanowska

*Materiał został opracowany na podstawie książki Edyty Joanny Lichoty „Terapia Logopedyczna”, rok wydania 2014.